9 anyos nga makahimo og 

krimen, unsa’y mahitabo? 

TAGBILARAN CITY, Bohol, January 22 (PIA)—Naaprobahan na sa ubos Balay Balaoranan ang balaodnon nga giisip na nga usa sa labing init nga gisaway sa mga wala pa usab makasinati sa giduso nga pagbag-o sa usa ka balaod nga mas labaw pang gisaway. 

Niini, sa tumong nga mapakatap ang kasayuran, basaha aron magamhan ug makahunahuna og dugang sugyot pagpamaayo niini. 

Alang sa tumong nga amendahan ug tambalan ang pipila ka mga probisyon nga naa sa tataw nga masakiton nga Juvenile Justice and Welfare Act of 2006 , giaprobahan na sa justice panel sa Ubos Balay Baloranan ang balaodnon nga tuyo nga magpa-ubos sa eded sa mga makabuhat og tulubagoon nga criminal nagdto na sa 9 anyos. 

Segun sa nahauna nga balaod sa Juvenile Justice and Welfare Act of 2006, ang mga makahimo og criminal nga buhat nga 15 anyos paubos, walay criminal nga tulubagon. 

Hinuon, segun sa dagan sa proseso pagpanday og balaod, ang giaprobahan sa Ubos Balay Balaoranan, kinahanglan pang kauyonan sa plenary ug dalhon sa Senado aron mauyonan usab sa dili pa kini mamahimong balaod. 

Subay niini, ang pipila ka probisyones sa gisugyot nga balaodnon kining mosunod: Kadtong nag-edad og ubos pa sa 9 anyos sa panahon nga iyang nahimo ang salaod, wala’y tulubagon nga criminal, apan, kinahanglan nga sila ipailawom sa us aka intervention program. 

Kon pananglit siya madakpan ug madala sa presinto sa kapolisan, ang nakadakop kinahanglang sa labing dali nga panahon, itugyan ang nakasala sa ginikanan o kadtong miako sa katungod niini, o kabanay, ug ipailawom ang bata sa us aka community based intervention program. 

Dugang pa sa balaodnon nga naaprobahan, wala’y bata nga ubos sa 9 anyo ang ipasulod sa us aka youth care facility, buot ipasabut, dili priso apan ipasulod ang bata nga nakahimo og salaud sa iyang pagka 9 anyos, nagdto sa pasilidad sama sa "Bahay Pag-asa." 

Gani, bisan kon 9 anyos pa hangtud sa 17 anyos, o wala pa sa legal nga pagkahamtong, patawan na sila sa tulubagong criminal sa usa ka salaud kon sila napamatud-an nga may igo na nga panghunahuna ug saktong pangisip, subay usab sa probisyones nga gilatid sa Juvenile Justice Act. 

Sa ingon niini nga mga panuigon, kon mapamatud-an sa mga tinugyanan sa kagamhanan nga ang minor, walay kapuy-an ug latagaw lamang, gibiyaan na sa banay, gipasagdan o biktima sa pagpang-abuso sa ginikanan, sila ipasulod sa youth care facility, subay sa gilagda sa balaod nga buot usbon. 

Subay gihapon sa aprobadong balaodnon, ang minor nga 9 anyos nagdto sa 15 anyos nga makahimo sa mga seryoso nga krimen sama sa pagpatay sa ginikanan, pagpatay, pagpatay sa puya, pagpangdagit, seryoso nga pagtangkal sa tawo, ug mga salaud nga tukmod sa illegal nga drugas, isipon na nga batang napasagdan ug gahinan og sepesyal nga luna sulod sa youth care facility. 

Kon ang minor de edad nga 9 anyos ngadto sa 18 anyos ug napamatud-an nga nakahimo na usab og lain nga krimen o mga krimen ug una na nga giisip nga batang napasagdan, ipailawom sa us aka dupot nga intervention program nga tutukan sa usa ka lisensyado nga local nga social welfare and development officer. 

Ug alang sa mga namatikdan nga bansay sa mga hamtong nga mogamit sa mga bata sa pagbuhat sa criminal nga mga kalihukan, may gisaysay sa bag-ong balaodnon. 

Matud pa, ang si bisan kinsa nga mogamit, mamintaha sa mga bata ug migamit kanila sa paninapi gikan sa mabuhat nga krimen, may isangon nga silot sama sa temporarto nga pagpapriso (reclusion temporal) kon ang krimen nga nabuhat sa bata, makapapriso sa unom ka tuig o ubos pa niini, o tibuok kinabuhi nga pagkatangggong (reclusion perpetua) kon ang salaud nga nabuhat sa bata, makapariso sa sobra sa 6 ka tuig. 

Wala man ipatataw niini, namatikdan nga sa ibabaw nga probisyon, ang hamtong nga nagbenepisyo sa criminal nga kalihukan sa bata, mahimo na nga mapriso. 

Dugang pa, ang ginikanan sa us aka bata nga may suliran sa balaod, mahimong pugson sa pagpailawon sa counseling o sa bisan unsa nga intervention subay sa rekomendasyon nga mga tinugyanan. 

Sa mga ginikanan nga wala maghimo sa gimbuhaton sa pagpanton sa bata nagdto sa tul-id nga dalan, kon kini nga minor makahimo og seryoso nga salaud, o kanunay na lang madakpan sa criminal nga kalihukan, sila ipailawom sa pugos nga intervention programs apil na ang seminar sa katungdansn sa ginikanan, o mapriso na sila. 

Sa hisgutanan sa criminal nga tulubagon, kadtong mga bata nga nakasupak sa balaod, papas-anon sa silot nga duh aka ang-ang paubos sa unsay nalatid sa balaod alang sa iyang krimen nga nabuhat, lakip na niadtong gilatid sa balaod nga piho nga silot, usa sa tulo ka bahin sa silot na lang ang selbihan sa bata. 

Sa mga krimen nga kasilutan sa tibuok kinabuhi nga pagkabilanggo, pagkapriso nagdto sa 12 ka tuig na lang ang alang sa mga bata o menor de edad . 

Kadto usab nga mga nakasala nga menor de edad ug wa magpakabana sa mga kondisyones sa rehabilitaiton program ug molapas na sa 18 anyos, ang korte na ang mohukom kon buhi-an na ba ang bata, mahamtangan sa tukmang silot sa salaud nga nabuhat isip hamtong, o ilugway ang pagpahamtang sa silot hangtud moabut sa edad nga 25. (hubad sa gmanews: rahc/PIA-7/Bohol)